Autor i lektor: Dijana Tošić
Gabrijel Garsija Markes preminuo je 17. 04. 2014. godine, u 87-oj godini života. Ovaj nobelovac smatra se najpoznatijim piscem magičnog realizma. Danas, obeležavamo tri godine od kada nas je napustio, stoga Vas upoznajemo sa žanrom u kojem je stvarao.
„Magični realizam se definiše kao prodor u stvarnost od strane autora, čime njegov pogled na svet postaje dublji, složeniji i poetičniji; taj prodor u razdor uslovljava njeno razbijanje i tada nam se javlja ne samo čulni i objektivni vid stvari, već i njihova skrivena dvosmisena i tajanstvena strana.“ (Mena prema: Ivanović 2009: 147)
Gabrijel Garsija Markes je svakako najistaknutiji predstavnik novog hispanoameričkog romana. „Sto godina samoće“, objavljen 1967. godine, smatra se jednim od najboljih dostignuća u domenu proznog izraza, ne samo u Hispanskoj Americi, već i šire. Markes se istovremeno smatra i jednim od najistaknutijih predstavnika magijskog realizma, njegov svet je magičan zato što je stvaran.
Roman hronološki prati život porodice Buendija i istoriju mitskog sela Makondo, iako naslov knjige direktno upućuje na to da radnja romana traje stotinu godina, ona zapravo nije strogo ograničena u tom vremenskom periodu, i mnogi kritičari se slažu u tvrdnji da je „sto godina“ upotrebljeno samo kao metafora. Ova neodređenost vremena pridonosi tumačenju vremena na način svojstven samom romanu, u kojem se prepliću pomisli i utisci da se vreme ponavlja, menja brzinu, ili potpuno prestaje teći u različitim delovima priče, i da se svi događaji na neki n ačin zbivaju istovremeno. U romanu „Sto godina samoće“ kombinovani su elementi romantike, istorije i fantastike. Delo obiluje metaforama i ironijom, pa je savršeno oblikovano na temeljima magijskog realizma.
Majstorstvo Markesovog pripovedanja ogleda se u veštom spajanju svakodnevne stvarnosti sa svetom magije i fantazije, koje dovodi do potpunog brisanja granice između ta dva univerzuma. Ekscentrični karakteri i nadrealni događaji opisuju se detaljno, kao da su zaista postojali. Roman nam otkriva jedan čudesni svet pun neverovatnih i neočekivanih likova i događaja. S druge strane u romanu se osećaju tonovi ironije, tuge i tragične besmslenosti. Kvalitetu i stilu romana doprineo je i magijski realizam koji se suprotstavnja našem tradicionalnom osećaju za prirodnu priču.
Markes u romanu stvara kompleksnu realnost mešavinom mitskih i magijskih elemenata. „Radnja u delima magijskog realizma ima logičnu strukturu i prividno koherentnu radnju ali se odvija u sferi magičnih odnosa vremena i prostora.“ (Pavlović – Samurović 1993: 225) Jedna od osnovnih odlika magijskog realizma u ovom književnom delu je i umetnost prevazilaženja prvog plana istorijskih doživljaja u cilju otkrivanja mašte i kolektivnih mitova koji su se vekovima prenosili, iz generacije u generaciju. Različiti elementi realnosti poprimaju neke čudne osobine koje ih u isto vreme čine magičnim stvarajući na taj način magijski realizam. Jasna granica između mrtvih i živih u romanu ne postoji. Kada remedios, jedna od članica porodice Buendija umire, ona nestaje vaznesena na nebo, ali se kasnije ponovo pojavljuje, čineći dijalog između živih i mrtvih poptuno realnim. Takođe, u romanu se pojavljuje kiša cveća koja je obasula Makondo, ali i kiša koja je padala četiri godine, jedanaest meseci i dva dana.
Grad Makondo je dobrim delom magičan, proizvod uma i mašte, a manje stvarno geografsko mesto. Osnivanje Makonda je utopijsko (ne)ostvarenje. Makondo postaje grad koji je nestao sa lica zemlje. Njegovo osnivanje je prikazano pomoću sna. Grad ne predstavlja samo prostor na kome se zbiva radnja romana, već ima aktivnu ulogu u kreiranju celokuone priče. Svi oni koji su iz njega otišli, pre ili kasnije su se vraćali u Makondo. Sve etape kroz koje prolazi jedno društvo, prikazane su kroz sazrevanje dinastije Buendija i razvoj Makonda.
Postoji veoma jaka veza između fantastičnog i realnog u romanu. Fantastični elementi često prikazuju neobične situacije: d orgialnih kao što je trag leptirova, preko satiričnih kao što je dokazivanje Boga ispijanjem čokolade, pa do scena vulgarnog i nenormalnog seksa ili likovi čiji su vetrovi tako jaki da ubijaju cveće.
Prvi neverovatni događaji dešavaju se sa dolaskom Cigana i njihovim „pronalascima“. Leteći ćilimi su neki od njih.
Garsija koristi formu magijskog realizma i sadržaja koji potiče iz istorije i politike kako bi rešio neke od najtežih događaja. Ovo je uzorno delo magijskog realizma u kome je fantastično prikazano kao svetovno i obrnuto. U romanu se mit i istorija nenamerno preklapaju. Mit deluje kao sredstvo da bi se istorija prenela čitaocu. Magijski realizam sadržan u romanu postiže se stalnim preplitanjem običnog i neobičnog.
„Sto godina samoće“ obihvata realizam i magiju koji na prvi pogled izgledaju protivurečni ali se stapaju u jedno kako se radnja privodi kraju. I magija i realizam su neophodni da bi se prenela Markesova koncepcija sveta. Markesov roman odražava realnost na način kako je individualno doživljavaju posmatrači sa različitim pozadinama. Kroz magijski realizam Markes prenosi realnost koja u sebi sadrži elemente fantastičnog, sujeverja, religije i istorije.
Roman je moderna antibajka o stvaranju i usponu jednog grada i porodice osnivača, kao i o neminovnoj degradaciji i grada i porodice koji su uprkos njihovoj vitalnosti zbrisani sa lica zemnje. Osećanju magičnog doprinosi nerazdvojivost prošlosti, sadašnjosti i budućnosti. Počevši od imena koja se ponavnjaju generacijama, pa do stalnog ponavljanja dogažaja i ličnosti, vreme u ovom romanu odbija da se podeli na prošlo, sadašnje i buduće, a Ursula je prva koja primećuje da Vreme u Makondu nije ograničeno, već se kao točak vrti u krug. Na sebi svojstven način, autor oslikava prostor sa cikličnim tokom vremena i malo mesto Makondo koje se u potpunosti klapa u već stvorene delove ove čudesne slagalice, dok samoća predstavlja nit koja sve te delove povezuje.
Korišćena literatura:
Markes 1985: G.G Markes, „Sto godina samoće“, (J. Mimica-Popović, prev.) Beograd : IRO „Prosveta“.
Ivanović 2009: Radomir Ivanović, Reč kao verbalna kreacija, u: Riječ br. 2, Nikšić
Pavlović-Samurović 1993: Ljiljana Pavlović-Samurović, Leksikon hispanskoameričke književnosti, Beograd: Savremena administracija.